شیر مادر و اهمیت آن

شیر مادر اولین و کامل‌ترین منبع تغذیه نوزادان و کودکان است. به توصیه بهترین متخصص رشد و تغذیه، کودک در شش ماه اول تولد باید از شیر مادر تغذیه کند. اولین تجربه هر کودک برای تغذیه شیر مادر است. شیر مادر شامل انواع پروتئین و ویتامین‌هایی است که علاوه بر کمک به رشد نوزاد، او را در برابر بیماری‌ها مصون نگه خواهد داشت.

مواد موجود در شیر مادر چیست؟

۱) پروتئین

شیر مادر دارای پروتئین‌های متنوعی از جمله کازئین، وی، لاکتوفرین، کلستروم و لیزوزیم است که منبع اصلی تامین کلسیم بدن نوزاد به حساب می‌آید. پروتئین شیر مادر برای نوزاد به‌راحتی قابل هضم است. این پروتئین‌ها علاوه بر تامین نیاز تغذیه‌ای، نوزاد را در برابر مسمومیت‌های غذایی، باکتری‌های مضر، التهاب، ویروس‌های مختلف و آلرژی مقاوم می‌کند.

۲) چربی

شیر مادر حاوی نوعی چربی است که برای سلامتی نوزاد و رشد او لازم است. این چربی‌ها علاوه بر تامین کالری مورد نیاز بدن نوزاد، به تشکیل سیستم عصبی او نیز کمک می‌کند.

۳) ویتامین‌

وجود ویتامین ها از مهمترین مزایای شیر مادر و اهمیت آن برای نوزاد هستند. تمامی ویتامین‌های محلول در چربی و محلول در آب که مادر مصرف کند، مستقیم وارد شیر او می‌شود. به‌همین دلیل پزشکان، به مادر توصیه می‌کنند که در مصرف ویتامین‌های خود دقت کند.

۴) کربوهیدرات

کربوهیدارت‌ها برای رشد نوزاد بسیار ضروری هستند. یکی از کربوهیدرات‌های موجود در شیر مادر لاکتوز است. این کربوهیدارت علاوه بر تامین کالری مورد نیاز بدن نوزاد، باکتری‌های ناسالم را در معده او کم کرده و از بروز بسیاری از بیماری‌ها در نوزاد جلوگیری می‌کند.

۵) آهن

مادر شیرده باید همواره مراقب تامین آهن مورد نیاز بدن خود باشد. چراکه شیر مادر حاوی مقدار کمی آهن است اما نوزاد تمامی آن را جذب می‌کند. در صورت کمبود آهن نوزاد با مشکلاتی مانند کم‌خونی و ضعف روبرو خواهد شد.

چگونه بفهمیم مقدار شیر کافی است؟

میزان شیر مادر و نحوه صحیح شیر خوردن کودک، از عوامل موثر در رشد کودکان است. کم بودن شیر مادر یکی از عوامل سوء تغذیه در نوزادان است به‌همین دلیل مادران همواره احساس نگرانی از کم شدن شیر خود دارند. عوامل بسیاری در کاهش شیر مادر تاثیر دارند که توجه به آن‌ها و رعایت نکات مختلف تغذیه، می‌تواند تا حد زیادی این مشکل را رفع کند.

کمبود شیر مادر خیلی زود عوارض خود را در نوزاد نشان می‌دهد. علائم این مشکل واضح و مشخص است و مادر با کمی دقت می‌تواند متوجه آن شود.

• وزن‌گیری نوزاد

نوزاد باتوجه به وزن اولیه و قد خود، یک نمودار مشخص برای وزن‌گیری دارد (منحنی رشد نوزاد و کودکان نسبت وزن به سن). با اینکه معمولا نوزادان در هفته اول تولد کمی وزن از دست می‌دهند اما باید در دو هفته بعدی این وزن را جبران کنند.

• تعداد دفعات شیر خوردن نوزاد

معمولا نوزادان در طول شبانه روز، هر دو ساعت شیر می‌خورند. اگر میزان شیر خوردن نوزاد بیشتر از این باشد، احتمالا به این دلیل است که مقدار شیر برای او مناسب نبوده و گرسنه است.

• توجه به‌میزان ادرار و مدفوع نوزاد

نوزاد در ماه اول روزی حداقل سه مرتبه دفع مدفوع دارد. اما از روز پنجم تولد، رنگ مدفوع او تغییر کرده و روشن می‌شود. اگر نوزاد هنوز مدفوع تیره و کمی دارد، ممکن است شیری که دریافت می‌کند کمتر از حد نیاز او باشد. یکی از دلایل کم شدن میزان ادرار نوزاد نیز می‌تواند کم بودن شیر مادر باشد.

• نوزاد سرحال

نوزادی که تغذیه خوبی دارد و همه مواد لازم خود را دریافت می‌کند، آرام و سرحال است. گاهی بی‌قراری و بهانه‌گیری نوزاد، به‌علت کم شدن شیر مادر است.

علل کم شدن شیر مادر

کم بودن شیر مادر دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد که باید به‌دنبال بررسی آن بود. از مهم‌ترین مواردی که به‌عنوان علت کم شدن شیر مادر از آن نام می‌برند می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:

• روش اشتباه شیردهی

یکی از نکاتی که بسیاری از مادران به‌خصوص در زایمان اول، متوجه آن نمی‌شوند، روش اشتباه شیردهی است. ممکن است نوزاد نوک پستان مادر را به درستی در دهان نگیرد. در نتیجه مقدار مورد نیاز شیر را دریافت نخواهد کرد.

• شیر ندادن در شب

بسیاری از افراد معتقدند که نباید در هنگام شب به نوزاد شیر داد. اما مشکل این جاست که این افراد توجه ندارند این کار در کم شدن شیر مادر تاثیر گذار است.

• خستگی و رژیم غذایی نادرست

بسیاری از مادران بعد از زایمان، کمبود انرژی و کمبود خواب دارند. این موضوع بر روند شیردهی آن‌ها تاثیر زیادی دارد. این خستگی درکنار زیاد شدن فعالیت و کار مادر، باعث می‌شود که مادر به تغذیه خود بی‌توجه شود. این عوامل در کنار هم باعث کم شدن شیر مادر می‌شود.

• استرس

یکی از مهم‌ترین نکاتی که مادران شیرده باید به آن توجه داشته باشند، دوری از استرس و اضطراب است. مادر مضطرب، تماس پوستی لازم را با نوزاد برقرار نکرده، یا حوصله شیردهی طولانی مدت را ندارد. آرامش روحی مادر کمک می‌کند که با صبر و حوصله تلاش کند که نوزادش میزان مورد نیاز شیر را دریافت کند.

• کم بودن غده‌های شیری

در بعضی از خانم‌ها، به دلایل کاملا طبیعی، غدد شیری کمی وجود دارد. در نتیجه مادر نمی‌تواند مقدار زیادی شیر داشته باشد. در این افراد به‌مرور زمان و با بارداری‌های بیشتر، تعداد غدد شیری بیشتر می‌شود. در این موارد مادر به ناچار باید در کنار شیر خود از شیر خشک نیز استفاده کند تا نوزاد تغذیه کاملی داشته باشد.

• جراحی پستان

هر نوع جراحی اعم از بزرگ یا کوچک کردن پستان، پروتز سینه یا جراحی‌های دیگر، باعث می‌شود که بافت‌های سینه آسیب ببیند یا مجاری خروج شیر در نوک سینه، از بین برود. نتیجه آن، کم شدن میزان شیر برای تغذیه نوزاد است.

• وجود اختلال‌ در غدد و هورمون‌ها

اختلال در غده تیروئید، تخمدان پلی کیستیک یا مشکلات در هورمون‌های مختلف بدن باعث کم شدن شیر مادر می‌شوند. درمان هر کدام از این مشکلات، باعث رفع شدن مشکل کمبود شیر خواهد شد.

• مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری

یکی از مواردی که در بیشتر خانم‌ها منجر به کم شدن شیر می‌شود، مصرف قرص جلوگیری از بارداری در دوران شیردهی است. این موضوع در میان خانم‌ها شیوع زیادی دارد و با قطع کردن قرص مشکل حل خواهد شد اما برای قطع قرص حتما باید با پزشک مشورت کرد.

راه‌های درمان کمبود شیر مادر

برای درمان کمبود شیر مادر، ابتدا باید دلیل آن را پیدا کرد. رفع این مشکل و افزایش شیر مادر را در میزان رشد کودک و سلامتی او به‌وضوح می‌توان دید. دیگر مواردی که به درمان کمبود شیر مادر کمک می‌کند عبارتند از:

• استراحت و خواب کافی
• دور شدن از استرس و انجام ورزش‌های سبک در جهات کمک به رفع اضطراب
• یوگا و مراقبه
• اضافه کردن مواد مغذی خوب به رژیم غذایی و استفاده از مواد غذایی کامل و سالم
• کم کردن مقدار مصرف کافئین
• ترک کردن سیگار و الکل
• نوشیدن مقدار زیاد آب در شبانه روز
• آموزش روش‌های درست شیردهی به نوزاد
• اضافه کردن دفعات شیردهی به نوزاد
• اجتناب از پوشیدن لباس‌های تنگ (پوشیدن این لباس‌ها باعث فشار به پستان و اختلال در عملکرد غدد شیری می‌شوند.)
• شیر دادن از هر دو سینه و اطمینان از تخلیه شیر
• ماساژ صحیح پستان مادر، باعث تحریک غدد شیری و نرم شدن سینه و در نتیجه مکیدن راحت شیر توسط نوزاد می‌شود.

تغذیه مناسب برای کمک به افزایش شیر مادر

قطعا یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش شیر مادر، رژیم غذایی مناسب برای اوست. رعایت درست اصول تغذیه می‎تواند باعث جلوگیری از کاهش شیر مادر شود.

• مصرف سبزیجات از جمله اسفناج، کدو، برگ ریحان، برگ چغندر، هویج و مارچوبه به مقدار زیاد یکی از راه‌های سالم برای افزایش شیر مادر است.
• مصرف میوه‌های تازه، مانند زردآلو و سیب از مواردی است که باعث افزایش شیر مادر می‌شود.
• مصرف آب و مایعات، نه تنها به سلامتی مادر کمک می‌کند بلکه باعث زیاد شدن شیر نیز می‌شود.
• بلغور جو دوسر نیز از دیگر مواد غذایی مقوی و مفید برای مادر است که شیر او را نیز زیاد می‌کند. مصرف جو دوسر باعث افزایش ترشح اکسی توسین است که هورمون اصلی تولید شیر در مادران است.
• زیره نیز یکی از ادویه‌هایی است که باعث افزایش شیر مادر می‌شود. در عین حال زیره، مشکلات معده را نیز کم کرده و در درمان نفخ مادر نیز موثر است.
• رازیانه نیز به‌صورت عرق یا دانه رازیانه برای زیاد شدن شیر توصیه می‌شود. ضمن این که مصرف بادام و کنجد نیز در این دوران بسیار توصیه می‌شود.
• در بخش مواد پروتئینی، ران مرغ، یکی از مواد غذایی است که در درمان کمبود شیر به مادران توصیه می‌شود. همچنین ماهی سالمون یکی از بهترین منابع امگا ۳ و اسیدهای چرب دیگر است. مصرف این ماهی در کنار زیاد کردن شیر مادر باعث مقوی بودن آن نیز خواهد شد.

مطب دکتر بهروز سلطانی متخصص کودکان و نوزادان آماده ارائه کلیه خدمات پزشکی کودکان و نوزادان دلبند شما جهت دریافت خدمات معاینه زردی، چک آپ دوره ای و انواع جراحی سرپایی ختنه، سرم تراپی با شماره های ۰۲۱۶۶۹۱۲۹۸۵ – ۰۲۱۶۶۹۱۳۰۱۴ در تماس باشید.