شکاف کام و شکاف لب

لب‌ ها بین هفته‌ های ۴ تا ۷ و سقف یا کام دهان بین هفته‌ های ۶ تا ۹ بارداری تشکیل می‌شود. همان‌طور که جنین در دوران بارداری رشد می‌کند، بافت و سلول‌ های خاصی از هر طرف سر به سمت مرکز صورت رشد می‌کنند و به یکدیگر می‌پیوندند و صورت را می‌سازند. این به هم پیوستن بافت‌ها، ویژگی‌ های صورت مانند لب‌ ها و دهان را تشکیل می‌دهد. شکاف لب در صورتی اتفاق می‌افتد که بافت تشکیل‌ دهنده لب قبل از تولد به طور کامل به هم نپیوندد. پارگی یا بسته نشدن لب جنین را لب‌ شکری و شکاف سقف دهان را شکاف کام می‌گویند. این موارد از شایع‌ترین نقص‌های مادرزادی است که معمولاً در هنگام تولد بلافاصله تشخیص داده می‌شود.

برخی از انواع شکاف لب به شکل یک بریدگی کوچک در لب ظاهر می‌شوند و برخی از لثه بالایی تا پایین بینی امتداد می‌یابند. شکاف کام مانند شکاف لب روی ظاهر تأثیر نمی‌گذارد اما شایع‌ترین شکاف فقط در عضلات کام رخ می‌دهد که در پشت دهان قرار دارد. این نوع شکاف اغلب هنگام تولد قابل تشخیص نیست و ممکن است تا زمانی که این علائم ایجاد نشود قابل تشخیص نباشد.

تشخیص شکاف کام و شکاف لب

شکاف دهانی، به ویژه شکاف لب، در دوران بارداری با سونوگرافی معمول در حدود هفته ۱۳ بارداری قابل تشخیص است. اما تشخیص شکاف کام به تنهایی با استفاده از سونوگرافی دشوارتر است. اگر شکاف در سونوگرافی‌های قبل از تولد نشان داده شود، پزشک ممکن است درخواست نمونه از مایع آمنیوتیک رحم یا آزمایش آمنیوسنتز دهد. نتایج این آزمایش احتمال ابتلای جنین به سندرم ژنتیکی را که زمینه‌ ساز نقص‌ های مادرزادی دیگری از جمله شکاف لب و کام است نشان می‌دهد.

احتمال شکاف لب به همراه شکاف کام یا بدون شکاف کام در پسران بیشتر است. شکاف کام بدون شکاف لب در دختران شایع‌تر است.

دلایل ایجاد شکاف کام و شکاف لب

محققان معتقدند عوامل محیطی، ژنتیکی و وراثتی می‌توانند در بروز این مشکل مؤثر باشند.

• کمبود فولیک اسید در مادران باردار
• مصرف بعضی از داروها از جمله داروهای مصرفی در درمان صرع
• مصرف سیگار و دخانیات و الکل
• برخی از بیمار‌ی‌ ها‌ی دوران بارداری
• ابتلا به دیابت قبل از بارداری
• چاقی مادر در بارداری
• سابقه خانوادگی
• سن بالای پدر و وجود استرس در دوران بارداری

از عوامل ایجاد شکاف کام هستند، ولی به‌طورکلی علت قطعی این عارضه هنوز کشف‌ نشده و ناشناخته است.

عوارض جانبی شکاف‌ کام و لب

شکاف لب و کام می‌تواند والدین و نوزادان را با مشکلات مختلفی روبه‌رو کند که البته بیشتر به نوع و شدت شکاف بستگی دارد. برخی از این عوارض می‌تواند به شکل زیر باشد:

• مشکلات تغذیه‌ای

یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها پس از تولد، تغذیه نوزاد است. نوزادانی که شکاف کامل لب و شکاف کام دارند توانایی گرفتن سینه مادر یا شیشه‌ شیر‌های معمولی را ندارند و برای مکیدن شیر به مشکل برمی‌خورند. در این مورد باید از سرشیشه‌ های مخصوص استفاده کنند.

• عفونت‌های گوش و کاهش شنوایی

نوزادانی که شکاف کام دارند نسبت به آنهایی که شکاف لب دارند بیشتر در معرض خطر افزایش مایع گوش و کاهش شنوایی یا حتی از دست دادن شنوایی هستند، چون مایع بیشتری در گوش میانی آنها ساخته می‌شود و در صورت درمان نشدن عفونت گوش ممکن است باعث کاهش شنوایی شود. برای پیشگیری از این اختلال معمولاً از لوله‌های خاصی استفاده می‌شود تا این مایع تخلیه شود و شنوایی آنها سالانه توسط پزشک بررسی خواهد شد.

• مشکلات گفتاری

کودکان مبتلا به شکاف کام و لب می‌توانند دچار مشکل در صحبت کردن شوند. صدای این کودکان به خوبی انتقال داده نمی‌شود و ممکن است صدایشان تودماغی و غیرقابل فهم شود. برخی از مشکلات گفتاری کاملاً با جراحی برطرف می‌شوند اما برخی نیز نیاز به اقدامات اضافه‌تر مثل تمرینات مکرر با گفتاردرمانگر و حتی جراحی‌های بعدی دارند.

• ایجاد حالت خفگی هنگام غذا خوردن

هنگام شیر خوردن به دلیل یکی بودن راه‌های دهان و بینی در این کودکان، شیر می‌تواند وارد بینی نوزاد و ایجاد حالت خفگی شود. برای رفع این مشکل باید شکل درست شیر دادن را از پزشک بپرسید.

• مشکلات دندان یا فک

به دلیل عدم تکامل کامل دهان، دندان‌ها می‌تواند به هم ر‌یخته، نامنظم و گاهی در محل شکاف لب و کام دربیایند که لازم است برای رفع این مشکلات کودک تحت نظر یک دندان‌پزشک کودکان باشد و شاید نیاز به ارتودنسی دندان باشد.

• اختلال در ظاهر کودک

به دلیل تفاوت ظاهر ‌و مشکلات تکلمی، این بچه‌ها گاهی می‌توانند طی مراحل درمانشان دچار نبود اعتماد به‌ نفس و مشکلاتی از این قبیل شوند.

درمان شکاف کام و شکاف لب

شکاف لب و کام در هر صورت قابل درمان است. هدف از درمان شکاف لب و کام، بهبود توانایی کودک برای نوشیدن، غذا خوردن، صحبت کردن و شنیدن خوب و معمول و داشتن ظاهری طبیعی است. درمان کودکان با شکاف لب و کام به صورت تیمی انجام می‌شود. این تیم می‌تواند شامل جراح پلاستیک، ارتودنتیست‌، متخصص گوش و حلق و بینی، گفتاردرمانگر، بهترین متخصص اطفال، متخصص گفتاری و روانشناس باشد.

این درمان از بدو تولد نوزاد آغاز می‌شود و تا نوجوانی طول می‌کشد. نوع درمان در این کودکان با توجه به شدت مشکل در کودک بررسی و پیگیری می‌شود. جراحی معمول‌‌ ترین روش درمان شکاف کام است که با بزرگتر شدن کودک ممکن است نیاز به جراحی‌‌‌ های بیشتری نیز وجود داشته باشد اما معمولاً در همان نوزادی این مشکل برطرف می‌شود.

مهم‌ترین مسئله‌ای که والدین باید به آن توجه داشته باشند، گفتاردرمانی بعد از جراحی است.

کودکانی که شکاف‌ های عمیقی دارند بعد از جراحی بیشتر با مشکلات گفتاری مواجه می‌شوند و والدین باید به صورت مرتب با گفتار درمانگر در ارتباط باشند.

پیشگیری از شکاف کام و لب در نوزاد

پس از تولد نوزادی با مشکل شکاف کام و لب، معمولاً والدین نگرانی‌هایی برای داشتن فرزند دیگری با همان مشکل را دارند. در بیشتر موارد، احتمال تولد فرزندی دیگر با مشکل شکاف کام یا لب کمی افزایش می‌یابد، اما احتمال وقوع این مشکل بین ۲ تا ۸ درصد است. همچنین اگر پدر و مادر با شکاف لب یا کام متولد شده‌ باشند، شانس آن ها برای داشتن یک نوزاد با شکاف کام نیز حدود ۲ تا ۸ درصد است.

با این حال هرچند بسیاری از موارد شکاف لب و شکاف کام قابل پیشگیری نیستند، اما اقدامات و راهکارهایی برای کاهش خطر شکاف کام و شکاف لب در نوزادان وجود دارد که برخی از آنها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• گذراندن یک بارداری سالم با انجام خودمراقبتی‌های لازم
• اجتناب از استعمال دخانیات و مصرف الکل در دوران بارداری
• مراجعه به پزشک قبل از بارداری
• انجام مشاوره ژنتیک در صورت داشتن سابقه خانوادگی
• انجام معاینات پزشکی قبل از بارداری
• مصرف مکمل‌های مجاز دوران بارداری چند ماه قبل از بارداری و حتماً با مشورت پزشک متخصص

انجام آزمایش‌ های تشخیصی نیز ممکن است لازم باشد. این آزمایشات برای مادرانی است که به علت زمینه خانوادگی یا عوامل ژنتیکی و محیطی بیشتر در معرض این ناهنجاری‌ها برای نوزادانشان هستند.

مطب دکتر بهروز سلطانی متخصص کودکان و نوزادان آماده ارائه کلیه خدمات پزشکی کودکان و نوزادان دلبند شما جهت دریافت خدمات معاینه زردی، چک آپ دوره ای و انواع جراحی سرپایی ختنه، سرم تراپی با شماره های ۰۲۱۶۶۹۱۲۹۸۵ – ۰۲۱۶۶۹۱۳۰۱۴ در تماس باشید.