ساختار و عملکرد بند ناف نوزاد

در هنگام شکل ‌گیری و رشد اندام ‌های جنین در رحم، نیاز جنین به اکسیژن و مواد غذایی بیشتر می ‌شود که این مواد باید از طریق سیستم جفتی به جنین برسند. سیستم جفتی شامل جفت و بند ناف است که از این طریق بین خون مادر و جنین ارتباط برقرار شده و مواد مغذی و اکسیژن از خون مادر به جنین رسیده و مواد زائد و دی‌اکسید کربن تولید شده در بدن جنین جهت دفع به بدن مادر منتقل می شود.

هنگام به دنیا آمدن نوزاد، دو عدد گیره مخصوص با فاصله حدود سه تا چهار سانتی ‌متر از بدن نوزاد به بند ناف زده شده و از پشت گیره ‌ها بند ناف جدا می‌ شود. مقدار باقی ‌مانده بند ناف روی بدن نوزاد معمولا پس از یک تا سه هفته خشک شده و خودبه‌خود از بدن نوزاد جدا می شود. هنگام خشک شدن بند ناف نوزاد نیازی به برداشتن گیره بند ناف نیست و در این مدت تنها مراقبت از بند ناف نوزاد که یکی از موارد لازم برای مراقبت اولیه از نوزاد است، حائز اهمیت است که بدون داشتن اطلاعات زمینه‌ای اندکی مشکل به نظر می ‌رسد.

مشکلات احتمالی و رایج در بند ناف نوزاد

بند ناف سالم رنگ سفید مایل به زرد دارد که به مرور زمان شروع به سیاه و خشک شدن می‌ کند. بند ناف طبیعی بدون بو و ترشحات ناف نوزاد است. هنگام افتادن بند ناف، اندکی خروج ترشحات بدون بو و مقدار کمی خونریزی ناف بعد از افتادن، طبیعی است. اما در مواردی ممکن است مشکلاتی برای ناف نوزاد ایجاد شود و می بایست سریعا به بهترین متخصص نوزادان مراجعه شود که این مشکلات رایج عبارتند از:

• تاخیر در افتادن بند ناف نوزاد

بند ناف معمولا پس از یک هفته می ‌افتد اما این فرایند ممکن است تا سه هفته هم طول بکشد. زمان دقیقی برای افتادن بند ناف وجود ندارد اما اگر پس از سه هفته بند ناف نیفتد، بهتر است با پزشک مشورت شود تا مشکلات احتمالی از جمله؛ عدممراقبت از بند ناف، نقص ایمنی، عفونت و برخی مشکلات ساختاری بدن نوزاد بررسی شوند.

• فتق نافی

حلقه­ ناف در دوران جنینی جهت حرکت راحت خون در بند ناف باز است. پس از تولد و قطع ارتباط بند ناف با جفت این حلقه به مرور زمان شروع به بسته شدن می‌ کند تا این که در پنج سالگی به ‌طور کامل بسته می شود. در صورت بسته نشدن این حلقه، فتق نافی مشاهده می شود. فتق نافی اگر اندک باشد مشکل خاصی برای نوزاد ایجاد نمی ‌کند و معمولا خود به خود برطرف خواهد شد. اما در برخی از بیماری ‌های ژنتیکی ممکن است شدید بوده و تنها با جراحی برطرف شود.

• پولیپ

پولیپ توده‌­ی سفتی است که ممکن است شامل قسمتی از بافت پوششی روده یا مثانه باشد که حذف این توده با جراحی امکان ‌پذیر است.

• عفونت و خونریزی

مقدار کمی خونریزی بعد از افتادن ناف طبیعی است اما اگر خونریزی بیش ‌از حد و ادامه‌ دار باشد نیاز به پیگیری دارد. همچنین خروج مقدار اندکی ترشحات از بند ناف طبیعی بوده و تنها نیاز است این ترشحات هنگام مراقبت از بند ناف نوزاد پاک شوند. اگر ترشحات ناف بیش ‌از حد، زرد رنگ، دارای بوی بد و همراه با علائمی مانند تب و لرز یا تورم ناف باشند نشانۀ عفونت است که باید معاینه و درمان شود.

روش‌ های مراقبت از بند ناف نوزاد

مراقبت از بند ناف نوزاد شامل مواردی ساده ای است که ممکن است مورد فراموشی والدین قرار گیرد. این سهل ‌انگاری ممکن است موجب ایجاد مشکلاتی مانند عفونت یا خونریزی در محل بند ناف نوزاد شود که علاوه ‌بر اذیت شدن کودک، عوارضی نیز به همراه داشته باشد.

• بند ناف برای افتادن باید خشک باشد. بنابرین به منظور مراقبت از بند ناف نوزاد، بهتر است تمیز و خشک نگه داشته شود.
• برای تمیزکردن بند ناف نوزاد نیاز به مواد شوینده و ضدعفونی­کننده نیست. استفادۀ بیش‌ازحد از مواد ضدعفونی‌کننده مانند الکل می تواند موجب مشکلاتی مانند مسمومیت نوزاد شود و حتی ممکن است منجر به دیرتر افتادن بند ناف ‌شود.
• تا قبل از افتادن بند ناف بهتر است نوزاد در آب غوطه ‌ور نشود. در این مدت برای شستشوی بدن نوزاد می ‌توان از اسفنج ‌های نرم و مرطوب استفاده کرد.
• بند ناف نوزاد نباید زیر پوشک نوزاد گذاشته شود. زیرا علاوه بر رطوبت، آلودگی پوشک نیز ممکن است به آن منتقل شده و احتمال عفونت را بالا ببرد.
• در هوای گرم می ‌توان یک لایه لباس نخی نازک به کودک پوشاند تا جریان هوا موجب تسریع در افتادن بند ناف شود.
• تا قبل از افتادن بند ناف نوزاد لباس ‌های تنگ و دکمه ‌دار به نوزاد پوشانده نشود. زیرا ممکن است موجب گیر کردن به بند ناف، آسیب و زخم در آن ناحیه شوند.
• برای پاک کردن بند ناف از پنبه استفاده نشود. زیرا ممکن است پرز های پنبه موجب حساسیت یا ایجاد عفونت شوند.
• نیازی به مراقبت از ناف نوزاد بعد از افتادن نیست و فقط زخم کوچکی در آن ناحیه ایجاد می ‌شود که پس از چند روز بهبود می ‌یابد.

❓ پرسش و پاسخ

در مراقبت از بند ناف نوزاد، چه زمانی به پزشک متخصص مراجعه کنیم؟

معمولا مراقبت از بند ناف نوزاد تازه متولد شده توسط والدین، به تنهایی کفایت می‌ کند. اما در صورت مشاهده موارد زیر حتما باید به پزشک مراجعه شود:

• اگر پس از گذشت چهار هفته از تولد نوزاد، ریشه بند ناف نیافتد.
• پوست اطراف ریشه بند ناف قرمز یا متورم باشد.
• بند ناف بوی نامطبوع و بد یا ترشحات زرد رنگ زیاد داشته باشد.
• وقتی پوست کنار ریشه لمس می ‌شود، کودک گریه ‌می ‌کند.
• اگر بین دو بار زمان تمیز کردن بند ناف، میزان ترشح جمع ‌شده زیاد باشد.
• قبل یا بعد از افتادن ریشه، خونریزی زیاد وجود داشته باشد.

زمانی که بند ناف می ‌افتد ممکن است خونریزی خفیفی در ناحیۀ ناف ایجاد شود که خود به ‌خود قطع می ‌شود و جای نگرانی نیست. اما درصورتی‌که قبل یا بعد از افتادن ریشه بند ناف، هر وقت یک قطره خون را پاک کردید و باز قطرۀ دیگری ظاهر شد، این اتفاق می تواند نشانۀ خونریزی باشد و باید سریعاً به پزشک متخصص نوزادان مراجعه کنید.

مطب دکتر بهروز سلطانی متخصص کودکان و نوزادان آماده ارائه کلیه خدمات پزشکی کودکان و نوزادان دلبند شما جهت دریافت خدمات معاینه زردی، چک آپ دوره ای و انواع جراحی سرپایی ختنه، سرم تراپی با شماره های ۰۲۱۶۶۹۱۲۹۸۵ – ۰۲۱۶۶۹۱۳۰۱۴ در تماس باشید.