اختلال بیش فعالی یا نقص توجه (ADHD)

اختلال بیش فعالی-نقص توجه یکی از شایعترین اختلالات تکاملی عصبی دوران کودکی است. این اختلال معمولاً اول در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود و اغلب تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است در توجه و کنترل رفتارهای سریع و ناگهانی دچار مشکل شوند، بیش از حد فعال باشند، یا بدون فکر کردن در مورد تبعات رفتارهای خود، عمل کنند.

کودکان مبتلا به اختلال توجه و بیش فعالی (ADHD)، بی‌قراری، تکانشگری و یا بی‌توجهی مداوم را از خود نشان می‌دهند. این ویژگی‌ها در بیش از یک محل و شرایط مشاهده می‌شوند؛ به طور مثال، در مدرسه و در خانه. این علائم همچنین در بیش از یک فعالیت مشاهده می‌شوند؛ به طور مثال، در کارهای مدرسه و در روابط با دوستان.

برای برخی از کودکان، بیش فعالی می‌تواند مشکلات جدی را به وجود آورد، به خصوص اگر درمان آن به موقع و زود هنگام شروع نشده باشد. بنابراین در این خصوص، تشخیص زود هنگام بسیار مهم است. اگر درمان روانشناختی و حتی گاهی اوقات نیز دارویی آغاز شود، می‌تواند زندگی و آینده کودکان را تا حد زیادی بهبود بخشد.

علائم و نشانه‌های اختلال بیش فعالی

همان طور که گفته شد علائم ADHD از بی‌توجهی تا بیش‌فعالی می‌تواند متغیر باشد. طبیعی است که کودکان گاهی در تمرکز دچار مشکل شوند، اما کودکان مبتلا به ADHD، به صورت ادامه‌دار با این مشکل مواجه‌اند. این علائم می‌تواند شدید باشد و برای آنها در مدرسه، خانه و در ارتباط با دوستانشان مشکل ایجاد کند.

بر اساس اینکه کدام دسته از علائم در فرد قوی‌تر است، ADHD به سه نوع مختلف دسته‌بندی می شود:

۱) بی‌توجه (Inattentive)

در این نوع از اختلال، منظم انجام دادن و به پایان رساندن یک کار، توجه به جزئیات یا پیروی از دستورالعمل‌ها برای کودکمان دشوار است. توجه او به راحتی منحرف می‌شود یا جزئیات کارهای روزمره خود را فراموش می‌کند.

۲) بیش فعال – تکانشی (Impulsive/Hyperactive)

در این نوع کودک بی‌قرار است و زیاد صحبت می‌کند. نشستن طولانی مدت (مثلاً برای غذا خوردن یا هنگام انجام تکالیف) برای او دشوار است. کودکان کوچکتر ممکن است دائماً بدوند، بپرند یا از جایی بالا بروند.

همچنین در این نوع از اختلال ADHD، کودک احساس بی‌قراری می‌کند و روی رفتارش کنترل ندارد. ممکن است صحبت دیگران را قطع کند یا در زمان‌های نامناسب صحبت کند. برای او سخت است که نوبت را رعایت کند یا به دستورالعمل‌ها گوش دهد. کودکان مبتلا به تکانشگری ممکن است آسیب و جراحات جسمی بیشتری را نسبت به دیگران تجربه کنند.

۳) ترکیبی (Combined)

در این حالت، علائم هر دو نوع بالا به طور مساوی در کودک وجود دارد.

توجه داشته باشیم که علائم می‌توانند در طول زمان تغییر کنند.

علت‌ اختلال بیش فعالی

علل و عوامل خطر ADHD ناشناخته‌اند، اما تحقیقات فعلی نشان می‌دهند که ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به این بیماری دارد. سابقه بیماری ADHD در اعضای خانواده و همچنین سابقه سایر اختلالات روانی (مانند افسردگی، اضطراب، وسواس و …) در والدین، ریسک ابتلا به ADHD را در کودکان بالا می‌برد.

علاوه بر ژنتیک، علل احتمالی و عوامل خطر دیگری نیز ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند که در حال بررسی هستند که برخی از آن ها عبارتند از:

• آسیب مغزی
• قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های محیطی در دوران بارداری یا در سنین پایین، مانند سرب
• مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری
• زایمان زودرس
• وزن کم هنگام تولد

مطالعات انجام شده، تاثیر مواردی مانند مصرف زیاد قند، تماشای زیاد تلویزیون، عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر یا مشکلات خانوادگی را در ایجاد ADHD تایید نمی‌کنند. البته این موارد می‌توانند شدت علائم را بیشتر کنند، اما شواهد آنقدر قوی نیست که بتوانیم به این نتیجه برسیم که این‌ها، عوامل ایجاد کننده ADHD هستند.

تشخیص اختلال بیش فعالی

تشخیص ADHD معمولاً شامل یک چک لیست برای ارزیابی علائم و گرفتن سابقه کودک از والدین، معلمان و گاهی اوقات خود کودک است. بنابرین تشخیص ابتلای کودک به ADHD در چند مرحله انجام می‌شود و آزمایش واحدی برای تشخیص آن وجود ندارد.

بسیاری از مشکلات دیگر مانند اضطراب، افسردگی، مشکلات خواب و انواع خاصی از اختلالات یادگیری می‌توانند علائم مشابهی داشته باشند. به همین دلیل یک مرحله از فرآیند تشخیص، شامل معاینه پزشکی از جمله آزمایش های شنوایی و بینایی است تا سایر مشکلات احتمالی را رد کند.

درمان اختلال بیش فعالی

روش‌های درمان بیش فعالی عبارتند از:

• کاردرمانی بیش فعالی

اساساً کاردرمانی برای افرادی که باADHD  دست و پنجه نرم می‌کنند؛ مفید است. کاردرمانی به این افراد کمک می‌کند تا بتوانند به طور کامل در فعالیت‌ها و موقعیت‌های اجتماعی شرکت کنند. همچنین می تواند در بهبود رفتار آن‌ها، یادگیری و عملکرد در مدرسه، موثر باشد.

سه سطح از مداخلات کاردرمانی وجود دارد که بسته به نیاز فرد ممکن است به ترتیب یا به طور همزمان به کار برده شوند:

۱. روش‌های آماده سازی

این‌ها شامل تکنیک‌ها و فعالیت‌هایی است که فرد را برای شرکت در یک فعالیت خاص آماده می‌کند.

۲. فعالیت‌های هدفمند

این فعالیت‌ها به شخص کمک می‌کنند که مهارت‌های خود را برای رسیدن به یک هدف خاص به کار ببرند. این فعالیت‌ها می‌توانند شامل برقراری ارتباطات، ورزش، کار داوطلبانه، باغبانی یا کار‌های اجتماعی باشند.

۳. مداخله مبتنی بر نوع فعالیت

مداخلات مبتنی بر نوع فعالیت شامل کار‌هایی می‌شود که به فرد کمک می‌کند تا بتواند شغل یا وظایفی که به عهده دارد را به خوبی انجام دهد. برخی از این فعالیت‌ها شامل تکمیل تکالیف مدرسه، پیروی از دستورالعمل‌ها یا لباس پوشیدن است.

• رفتاردرمانی

رفتاردرمانی یک گزینه درمانی است که می‌تواند به کاهش رفتارهای مخرب کودک کمک کند. شروع رفتار درمانی به محض تشخیص، اغلب مفید است.

اهداف رفتاردرمانی یادگیری یا تقویت رفتارهای مثبت و حذف رفتارهای ناخواسته یا مشکل ساز است.

رفتاردرمانی برای بیش فعالی می‌تواند شامل مراحل زیر باشد:

۱. آموزش والدین در مدیریت رفتار

۲. رفتار درمانی با کودکان

۳. مداخلات رفتاری در کلاس درس

این رویکردها می‌توانند به طور همزمان استفاده شوند. برای کودکانی که در برنامه‌های دوران کودکی شرکت می‌کنند، معمولاً اگر والدین و مربیان با یکدیگر برای کمک به کودک همکاری کنند، درمان بسیار موثرتر خواهد بود.

• دارودرمانی

درمان دارویی دارو می‌تواند به کودکان کمک کند تا علائم بیش فعالی خود را در زندگی روزمره مدیریت کنند و به آن‌ها کمک کند رفتارهایی را که باعث ایجاد مشکلات با خانواده، دوستان و در مدرسه می‌شود، کنترل کنند.

پزشکان برای تجویز دارو ممکن است نیاز به آزمایش داروها و دوزهای مختلف داشته باشند. برای این کار والدین باید با بهترین پزشک متخصص اطفال همکاری کنند تا دارویی را پیدا کنند که برای فرزندشان بهترین کارایی دارد.

مطب دکتر بهروز سلطانی متخصص کودکان و نوزادان آماده ارائه کلیه خدمات پزشکی کودکان و نوزادان دلبند شما جهت دریافت خدمات معاینه زردی، چک آپ دوره ای و انواع جراحی سرپایی ختنه، سرم تراپی با شماره های ۰۲۱۶۶۹۱۲۹۸۵ – ۰۲۱۶۶۹۱۳۰۱۴ در تماس باشید.